La ciacia
La ciacia
Nce te Sëlva sciche te dut l Tirol à da vedlamënter i paures for pudù se nuzé di tieres di bòsc per si bujëns. Permò Herzog Friedrich IV (tlamà “Friedrich mit der leeren Tasche”) ova metù cërta limitazions ala ciaces, fajan na lista di tieres che fova resservei ai renianc: cërf, rehl, lores, ciamorc, liever, fasan y gialina rossa (Rebhuhn).
Dl 1786 dà l coser Josef II ora n regulamënt per limité mpue la gran ueia de ciacia di nëubli. Dl 1849 ti à pona l coser Franz Josef pruibì la ciacia ai patrons de grunc y à mé lascià pro la ciacia a chëi che ova almanco 200 Joch (128 ha) de spersa. La ciaces sun grunt cumunel fova bele unides reguledes dala cosera Maria Theresia dl 1743 dajan a fit ai chemuns la ciaces che nfin ntlëuta fova di grofs. I chemuns dajova inant l dërt ai iagri ti ratan n fit. Nsci iel stat nfin dl 1964 ajache nce tl tëmp dl fascism iel unì tenì la regula dl “raion de ciacia”. L prefet de Bulsan ova dat l ann 1931 na cunzescion dla ciacia per 15 ani tl “raion” de Sëlva.
Tëmp de viera ie sambën la ciacia unida mpue sëurameneda y l ie unì mazà true de massa a na maniera che ti ani 1950 an messù se purvé dassënn per regulamenté la ciacia. L ann 1964 à la region dat ora la lege sun la ciaces fajan i “raions cun dërt de ciacia” che ti dajova la ciacia ai iagri che ova la residënza da plu ani te chël luech tulan ju l fit. Dl 1987 à la provinzia regulamentà da nuef ti dajan l dërt de ciacia nce ai patrons de grunc cun plu de 50 ha.
Te Sëlva fova fin dl 1956 verdaciacia n cër Schatzer de Sterzing y plu suvënz lasciovel pro ciaces cun cians “Treibjagd” urganisedes per jënt da oradecà ulache l ti univa stlupetà mpue a dut cie che se muvova tl bosch. Te nosc luech fovel mé 5 o 6 iagri, un de chisc Mano (Germano) Mussner de Paulin.
L ann 1956 ie pona Franz Heidegger de Mauls deventà verdaciacia, dant a Urtijëi y pona do 5 ani per duta Gherdëina. Paià univel dal prufessëur Luis Kostner y a cë di iagri de Sëlva y S. Cristina fova Leo Demetz da Furdenan judà da Mano Mussner. Dal 1961 ie pona Heidegger stat mé plu sëurastant dl raion de ciacia (Revierleiter) de Sëlva fajan scialdi per nsenië ju i iagri sun la regules y la usanzes dla ciacia. Nfin dl 1967 fovel un n revier de ciacia per Sëlva y S. Cristina: dedò iel unì despartì: Sëlva n revier de 5.327 ha y S. Cristina de 3.182 ha.
I iagri de chëi ani fova: Mano, Batista, Emmerich y Bruno Mussner de Paulin, Ferdinand, Otto y Hansi Glück, Amadio Kasslatter de Plan de Gralba, Pepi Prinoth dl Jocer, Giuani Mussner de Betit, Matteo Demetz de Plan, Leo Demetz da Furdenan, Luis Runggaldier da Merch, Moz Runggaldier y n Reinisch de Bulsan.
Dl 1959 iel unì metù su n raion de scunanza “Hegering” (Gherdëina, Funes, duta la Val Badia, Laion, Tluses y Lujon) per miuré la populazion di ciamorces che ie a chësta maniera chersciuda dassënn fin che dl 2008 iel rot ora la ronia “Reude” che à fat cherpé la gran pert di ciamorces. Sce dl 1980 pudoven mazé te Sëlva mé 12 ciamorces pona ie la populazion de chisc chersciuda tan dassënn che dl 2007 pudoven n mazé 134. L ann 2009 pervia dla malatia mé plu 31.
L numer di rehli da pudëi stlupeté fova dl 1980 40 y ie ntant unì auzà a ntëur 70 ti ultimi ani.
I iagri te Sëlva ie al didancuei 30. La prima ëila de Sëlva che ie deventeda iagra ie Ingrid Mussner de Mano dl 1992.
Sëurastanc dl raion de ciacia
Inj. Leo Demetz da Furdenan dal 1953 al 1961
Eduard Mahlknecht da Palmer dal 1961 al 1967
Emmerich Mussner de Paulin dal 1967 al 1969
Otto Glück dal 1969 al 1985
Richard Perathoner da Plazola dal 1985 inant
Verdaciacia
Schatzer de Sterzing dan l 1956
Franz Heidegger de Mauls (hotel Jägerheim) dal 1956 al 1965
Bruno Mussner de Mano y Luis Runggaldier da Merch dal 1965 al 1972
Martl Perathoner da Plazola dal 1972 al 2000
Simon Demetz da Pilat dal 2000 inant